NOTAS

NOTAS

(1) De Saturnalibus, I, XII.

(2) Fastos, I, 27-28: Tempora digereret qum conditor urbis, in anno constituit menses quinque bis esse duo.

(3)Op. Cit. 33-36:

Quod satis est, utero matris dum prodeat infans;

hoc anno statuit temporis esse satis.

Per totidem menses a funere coniugis uxor

sustinet in vidua tristia signa domo.

(4)Op. Cit. III, 122-126:

Hic numerus magno tunc in honore fuit

seu qui tot digiti per quos numerare solemus

seu quia bis quino femina mense parit

seu quod ad usque decem numero crescente venitur

principium spatii sumitur unde novis.

(5) Censorino, De die natali XX

(6)Fast., III 151: “Pompilius menses sensit abesse duos”

(7)”Atque (Numa) omnium primum ad cursum lunae in duodecim menses

discribit annum”.

(8) Cens.,Op.cit.: “Sed, unus dies abundaret, aut per imprudentiam accidit, aut,

quod magis credo, ea superstitione qua impar numerus plenus et magis faustus habebatur”.

9. Egloga VIII: “...numero deus impare gaudet”.
10. “Ob hoc caeteris infaustior est habitus”.
11. De Saturn. I, 13.
12. De lingua latina, I, VI,XIII: “Terminalia, quod is dies anni extremus constitutus; duodecimus enim mensis fuit Februarius, et quom intercalaretur, inferiores quinque dies duodecimo demuntur mense”.
13. Fast., II, 685-686:

Nunc dicenda mihi regis fuga: traxit ab illa sextus ab exrtremo nomina mense dies.

9. Macr., Op.cit.,I, XIII.
10. Macr.,Op.cit.,I,XXX: “Hoc quoque errore iam cognito, haec species emendationis inducta est. .Tertio quoque octennio ita intercalandos dispensabant dies tu non nonaginta, sed sexaginta sex intercalarent, compensatis viginti et quattuor diebus pro illis qui per totidem annos supra Graecorum numerum creverant”.
11. I. Errandonea. de. Labor, 1954. Pág. 1775.
12. Macr., Op.cit., I, XIII: “Nam illi (Graeci) confecto ultimo mense, Romani non confecto Februario sed post vicesimum et tertium diem eius intercalabant Terminalibus scilicet iam perfectis: deinde reliquos Februarii mensis dies, qui erant quinque, post intercalationem subiunebant”.
13. Ov., Op. Cit., III, 3-4: Forsitan ipse roges quid sit cum Marte poetae. A te, qui canitur , nomina mensis habet.
14. Ov. Op.cit., III, 73-76:

Arbiter armorum, de cuisus sanguine natus

Credor...

A te principium Romano ducimus anno.

Primus de patrio nomine mensis eat.

9. Ov., Opo., cit., III, 98-100:

(Romulus)Sanguinis auctori tempora prima dedit

Nec totidem veteres, quot nunc, habuere Kalendas.

Ille minor geminis mensibus annus erat.

9. 135 Neu dubites primae fuerint quin ante kalendae
10. Op.cit., XXII: “…Romulus…quidem duos primos a parentibus suis nominasse martium a Marte patre”.
11. Op.cit., VI, 33: “Mensium nomina fere aperta sunt, si a Martio ut antiqui constituerunt numeres. Nam primus a Marte”.
12. Op.cit., I, XII: “… Annum suum … qui annus incipiebat a Martio… Haec fuit Romuli ordinatio qui primum anni mensem genitori suo Marti dicavit…”
13. V,33,5:”Martius appellatus propter Martem Romanae gentis auctorem, vel quod eo tempore cuncta animantia agantur ad marem et ad concumbendi voluptatem”.
14. Op.cit.,I,39:”Martis erat primus mensis, venerisque secundus”.
15. Op.cit. :”Secundus, ut Fulvius scribit et Iunius, a venere quod ea sit Aphrodite;quoius nomen ego antiquis literis quod nusquam inveni, magis puto dictum quod ver omnia aperit, Aprilem”.
16. Op.cit.: “Utque fero Marti primam dedit ordine sortem...sic Venerem...alterius voluit mensis habere locum...”.
17. Op. cit.:

57 Ille suos semper venerem Martemque parentes

61 Sed Veneris mensem Graio sermone notatum

62 Auguror; a spumis est Dea dicta maria.

9. Op. cit. 85-90;115-116:

85Quo non livor abit? Sunt qui tibi mensis honorem

86Eripuisse velint, invideantque, Venus,

87 Nam quia ver aperit tunc omnia densaque cedit

88 Frigora asperitas foetaque terra patet

89 Aprilem memorant ab aperto tempore dictum

90 Quem Venus iniecta vindicat alma manu

115 Hanc quisque itulo mensis spoliare secundi

9. 13 Ut tamen noris quibus advoceris

14 Gaudiis, Idus tibi sunt agendae

15 Qui dies mensem Veneris marinae

16 Findit Aprilem.

9. Numa; De die natali XXII; De Saturnalibus, I, XII; Etim.33,7.
10. Iliada, V, 31: “Ares, Ares, funesto para los mortales, manchado de sangre”.
11. Tertius a maioribus Maius.
12. 1 Quaeritis unde putem Maio data nomina mensi?

2 Non satis est liquido cognita causa mihi.

9. 23 Donec Honos placidoque decens Reverentia vultu

24 Corpora legitimis imposuere toris.

25 Hinc sata Maiestas; hos est dea censa parentes

9. 71 Romulus hoc vidit; selectaque pectora Patres

72 Dixit:ad hos urbis summa relata novae.

73 Hinc sua maiores posuisse vocabula Maio

74 Tangor, et aetati consuluisse suae

75 “Et Numitor dixisse potest: Da, Romule, mensem

76 Hunc senibus;nec avum sustinuisse nepos”.

9. 103 At tu materno donasti nomine mensem

104 Inventor curvae, furibus apte, fidis.

9. 427 Mensis erat Maius, maiorem nomine dictus.

428 Qui partem prisci nunc quoque moris habet.

9. Diccionario de la mitología griega y romana. Ed. Labor, 1965, pág.335.
10. Ídem.
11. Cens. Op. cit. XXII
12. Op.cit., VI, 33: “Quartus a iunioribus dictus iunius”.
13. V, 78: “Iunius, a iuvenum nomine dictus habet

VI, 88 “Iunius est iuvenum, qui fuit ante, senum”.

45. 1 Hic quoque mensis habet dubias in nomine causas

2 Quae placeant, positis omnibus, ipse leges.

45. 25 Nec tamen ignores, vulgique errore traharis;

26 Iunius a nostro nomine nomen habet

27 Est aliquid nupsisse Iovi, Iovis ese sororem

45. 35 An potuit Maio pellex dare nomina mensi?

36 Hic honos in nobis invidiosus erit?

45. 59 Inspice quos habeat memoralis Aricia Fastos,

60 Et populus Laurens Lanuviumque meum;

61 Est illic mensis Iunius; inspice Tibur

62 Et Praenestinae moenia sacra deae.

45. VI,

75 At decus omne mihi contigit origine mensis,

76 Unicus est de quo sollicitamur, honor.

VI,

93 Haec ubi narravit Tatium, fortemque Quirinum

94 Binaque cum populis regna coisse suis;

95 Et Lare communi soceros generosque receptos

96 His nomen iunctis Iunius, inquit, habet.

97 Dicta triplex causa est; at vos ignoscite, divae

98 Res est arbitrio non dirimenda meo

51. Op.cit.,XXII: “Iunium quoque potius quam iunioribus”.
52. Op.cit.,I, XII:”...Iunonius...apud maiores quoque nostros haec aappellatio mensis diu manserit, sed, post, detritis quibusdm literis, ex Iunonio Iunius dictus est”
53. Op. cit., V, 8 y 9: “...Sequentem vero minoribus Romani consecraverunt. Unde et Iunius dicitur”.
54. Op. cit.,III, 148-149

Denique quintus ab hoc (Martio) fuerat Quintilis et inde incipit: a numero nomina quisquis habet.

(55) Op. Cit., V, 11: “Pro eo quod denarius numerus praecedentes numeros claudit” (december).

(56) “Ad hos qui additi, prior a principe deo Ianuarius appellatus”.

57. At Numa nec Ianum nec avitas praeterit umbras Mensibus antiquis apposuitque duos.
58. Ianurarius mensis a Iano dictus vel qui limes et ianua sit anni.
59. Cardeam a cardinibus appellatam, Limentinum a limine, ipsum Ianum a ianua.
60. Op. cit., II, 51

Primus enim Iani mensis quia ianua prima est.

61. Op. Cit., VI, 34.
62. Op.cit., II, 31-33

Mensis ab his dictus secta quia pelle Luperci

Omnem solum lustrant idque piamen habent;

Aut quia placati sunt tempora pura sepulcris.

63. “Cum fit sacrum purgatorium., quod vocant Februum, unde mensis nomen accepit”.
64. Op. cit., “Secundum dicavit Februo deo qui lustrationum potens creditur. Lustrari autem eo mense civitatem necesse erat quo statuit ut iusta Diis Manibus solverentur”.

65. Op. Cit., V, 33, 4
66. Op. cit., VI., 13: Duodecimus enim mensis fuit februarius.
67. Op. cit.,II, 47-54:

Sed tamen, antiqui ne nescius ordinis erres,

Primus, ut est. Iani mensis et ante fuit:

Qui sequitur Ianum, veteris fuit ultimus anni;

Primus enim Iani mensis, quia ianua prima est

Qui sacer est imis Manibus, imus erat.

Postmodo creduntur spatio distantia longo

Tempora bis quini continuasse viri.

65. I, XIII. “(Numa)... de duobus priorem Ianuarium nuncupavit, primumque anni esse voluit”.
66. Op. cit.:”Omni autem intercalationi mensis Februarius deputatus est quoniam is ultimus anni erat”.
67. Periochae fragmenta. Pars IV. Libri XLI-XLV. Bibliotheca Teubneriana. de. 1959. “Consules anno quingentesimo nonagesimo octavo ab urbe condita magistratum Kal. ian. inire coeperunt”.
68. Sila había abolido la Lex Domitia, 104 a.C., la cual confiaba al pueblo la elección del Pontifex Maximus, y la restituyó al Colegio de los pontífices. César luchó con todos los medios a su alcance para conseguir que entrara de nuevo en vigor esta ley y que la elección del Pontifex Maximus dependiera otra vez del pueblo.
69. Att.,5,9,2: “Memento curare per te et per omnes nostros, in primis per Hortensium, ut annus noster maneat suo statu, en quid novi decernatur. Hoc tibi ita mando ut dubitem an etiam te rogem ut pugnes ne intercaletur... annum quidem utique teneto”.
70. Fam., 7,2,14.”Quotidie vota faciamus ne intercalaretur”.
71. Macr. Op.cit.,I,XIV

(74a) Nam ideo novos dies circa finem cuiusque mensis inservit, ubi finem omnium quae in mense erant, reperit feriarum adiectosque a se dies fastos notavit, ut maiorem daret actionibus libertatem;et non solum nullum nefastum sed nec comitialem quemquam de adiectis diebus instituit, ne ambitionem magistratum augeret adiectio”

65. Op.cit.,I,XIV: “Nam cum oporteret diem qui ex quadrantibus confit, quarto quoque anno confecto, antequam quintus inciperet, intercalare:illi quarto non peracto sed incipiente intercalabant”.
66. Suet., Caes., 76
67. Op. cit., XXII
68. Como en el mes de sextilis el emperador Augusto había iniciado su primer consulado también, guiando bajo su mando supremo a sus legiones leales, desde el Janículo había entrado tres veces en Roma como general victorioso; en este mes había sometido a Egipto bajo el poder del pueblo romano y en este mes había puesto fin a las guerras civiles; por estas razones, al haber sido y ser este mes muy favorable para este imperio, el senado ha decidido que este mes se llame Augustus.

Suetonio, en Augusto, 22 nos dice que Augusto entró dos veces en Roma con los honores de un triunfo menor; la primera, después de la batalla de Filipos; la segunda, después de la guerra de Sicilia. Celebró tres triunfos máximos para conmemorar sus victorias en Dalmacia, Accio y Alejandría; cada uno de tres días de duración. (Los honores del triunfo podían ser mínimos o máximos. En el primer caso, el general vencedor a pie entraba en Roma; en el segundo, en una carroza).

(79) Suet. Aug. 94,9: “M. Cicero... somnium pristinae noctis familiaribus forte narrabat”.

Caes. B. G. IV, 14, 3: “Milites nostri, pristini diei perfidia incitati, in castra inruperunt”.

Macr. De Saturnalibus, “Die pristine” eodem modo dicebatur, quod significabat die pristino, id est priore; quod nunc pridie dicitur converso compositionis ordine quasi “pristino die”.

(80) Delectarunt me epistolae tuae; quas accepi uno tempore duas ante diem II Kal. Ad Atticum, IV, XI (Teubner).

La carta está escrita en Cumas en el a.u.c. 699. Hay una nota en la que se lee: ante diem II Kal. (m)= Editio Manutiana; AN a.d.V K. Datas vel datas a.d. K. (W)= Wurzaburg.

En otra del a.u.c. 704, dirigida también al mismo, y escrita en Éfeso, aparece II Kal. Octobres.

Igualmente una llamada: II Kal. (Z); pridie K. MRIB (Z est codex Tornaesianus. M =Mediceus. R=Romana. B= Balliolensis ).

Por último, una tercera desde Arpinas del a. u.c.708, XII,I: “Quo die venissem, id est II Kal.”

De nuevo la aclaración: II K. (m). .prid. Kal. Or; B V. Kal. La lectura de estos II Kal. Siempre es la misma: pridie Kal. O V Kal.

80. a) Fam., 6,4,2: “Ego idem tamen cum a.d. V K. Intercalares priores, rogatu fratrum tuorum venissem mane ad Caesarem”.

b) Ad Att., VI, 1,1 Accepituas Litteras a.d. V terminalia Laodiceae

(82) Plin. N.H. VII, LX

(83) Op. Cit., I, 15, 11, Macrobio

84. I, 15, 17 (Macrobio)
85. V, 33, 13: “Idus autem plerique Latinorum ab edendo dictum putant, quod hi dies apud veteres epularum essent”.
86. Etim.V,32.
87. IDEM A. ET VAL(ENTINI)ANUS CAES. ASCLEPIODOTO P(RAEFECTO) P(RAETORI)O. Dominico, qui septimanae totius primus est dies...